یخدان مویدی کرمان، بزرگترین یخچال خشتی دنیا - مجله سرگرمی

یکی از مکان های دیدنی و پر اهمیت که در سفر به کرمان نباید بازدید از آن را فراموش کنید، یخدان موئدی کرمان است، در ادامه این بنای خشتی مهم را به شما معرفی می کنیم.

یخدان مؤیدی بزرگترین یخچال خشتی ایران و دنیا است. این بنا در اواخر دوره صفویه بنا شده و نام مؤیدی از آن نظر است که قنات مشهور به قنات مؤیدی آب آن را تأمین می نموده است. این یخدان در خیابان ابوحامد واقع شده و در سال 1378 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مویدی نام محله ای درشهر کرمان است و شامل بخشی از زمین ها و قنات قدیمی واقع در محدوده میدان تختی و خیابان های خورشید و ابوحامد است. یخدان مویدی نیز در ابتدای خیابان شهید کامیاب در همین منطقه از شهرکرمان واقع شده است و اکنون یکی از جاذبه های گردشگری است که در کرمان مورد بازدید دنیاگردان قرار می گیرد. شاید صاحب این یخدان فردی به نام مویدالدین ریحان یکی از کارگزاران حکومت کرمان بوده باشد.

کاربری یخدان در گذشته نگهداری یخ برای ایام تابستان مردم شهر بوده است. در واقع کرمانی ها با استفاده از ابداعات و ابزارهایی منحصربه فرد به نام قنات، حفر کانال در عمق زمین، ساخت آب انبارها و یخدان ها زندگی بهتری را برای خود ساخته بودند به طوریکه هر قنات آب مورد احتیاج آب انبارها را تامین می کرد و از زیرزمین به این مکان ها متصل بود. آب انبارها نیز آب مورد احتیاج یخدان ها را تامین می کردند و یخدان های بزرگ نیز قنات اختصاصی داشتند.

معماری

این بنای ارزشمند تاریخی دارای قسمت های مختلفی است که آن ها عبارت از مخزن، حصار، استخر و چاله یخ هستند. مخزن دایره ای شکل گنبدی از نوع بَستو بر روی آن ساخته شده است. استفاده از مصالح خشت به علت عایق حرارتی بودن آن است به صورتی که گرما را به داخل عبور نمی دهد. حصار آن نسبتا بلند و 12 متر ارتفاع دارد. مصالح بنا خشت خام و ملات گل است.

نوک این بنا مخروطی شکل به گونه ای ساخته شده است که حداقل اندازه تابش آفتاب را جذب کند و در اطراف این مخروط دیوارهای بلندی احداث شده است که با وزش باد و استفاده از سایه ایجاد شده، دمای هوا را به صورت محسوس کاهش می داد.

پله های یخدان نیز برای دسترسی و نگهداری مطلوب و تعمیر خشت ها بنا نهاده شده بود و در حقیقت هر سال یک لایه نو خشت و گل روی گنبد می کشیدند. اتاقک های اطراف این بنا به گونه احداث شده است که در تابستان خنک و در زمستان گرم هستند.

نحوه ساخت یخ

در پشت دیوارهای بلند و قطور آن سطوحی صاف تعبیه می کردند که در شب های زمستان به طور یکنواخت روی آن آب قرار می گرفت و در سرمای شدید زمستان یخ می بست وظیفه دیوار بلند این بود که در طول روز از تابش آفتاب بر روی آب های منجمد شده قبلی جلوگیری کند در صورتی که در شرق و غرب کمی آفتاب بر روی سطوح یخ گیری می تابید آن وقت در این نقاط هم دیوارهای جانبی بنا می کردند.

میزان آبی که هر شب روی توده های منجمد از یخ های قبلی راهنمایی می شد تا حدودی بود که سرمای یک شب بتواند آن را منجمد سازد یا به عبارت دیگر ارتفاع آب روی سطوح یخ گیر از چند سانتی متر تجاوز نمی کرد این شرط فنی به خوبی می رساند که یخچال سازان مجبور بودند با کمال دقت سطوح یخ گیری را طراز نمایند.

پس از آن تقریبا قطر یخ به 30 تا 40 سانتیمتر می رسید، یخ ها را قطعه قطعه نموده و به داخل یخدان که در مجاورت سطوح یخ گیری قرار داشت می بردند و انبار می کردند. در کف یخدان، یک یا چند چاه پیش بینی شده بود تا آب هایی که احتمالا در فصل گرما از آب شدن یخ ها به وجود می آمد از کف یخدان دور گردد و روی هر طبقه از یخ ها میزانی کاه می ریختند تا از چسبیده شدن آن ها به یکدیگر جلوگیری گردد.

روی هر طبقه از یخ ها میزانی کاه می ریختند تا از چسبیدن آنها به یکدیگر جلوگیری گردد. این مخازن یخ دارای دو راهرو بودند که یکی برای انباشتن یخ ها پس از تهیه به کار می رفت و دیگری برای بیرون آوردن آنها در فصل تابستان استفاده می شد.

ارتفاع یخدان ها را 15 تا 20 متر اعلام نموده اند و عقیده داشتند که این ارتفاع برای خنک نگاه داشتن کف یخدان بوده است. یخچال موئدی 20 متر ارتفاع دارد و در واقع در گذشته این یخدان از مهمترین و حیاتی ترین مراکز شهری کرمان محسوب می شده و از اهمیت فوق العاده ای برخوردار بوده است.

آدرس یخدان مویدی کرمان: ایران، استان کرمان، کرمان، خیابان شهید کامیاب (ابو حامد)